Heksenvervolging:

Vanaf de 14e eeuw zijn er in Nederland processen te vinden waarin vrouwen (en ook een klein aantal mannen) als heks of kwade toveres worden berecht. De eerste vrouw die in Nederland op de brandstapel wordt vermoord is Alyda. In de archieven wordt zij terug gevonden onder de naam Aliden des papen maghet. Ze was de dienstbode van de pastoor met wie zij samen een dochter krijgt. In 1472 wordt zij levend verbrand in Almen. De theatermakers Achterhoek hebben een bijzondere voorstelling over haar gemaakt die in 2022 door Nederland tourt. www.theatermakersachterhoek.nl

 

Entgen Luijten (of Luyten) (Lutterade, ca. 1600 – Limbricht, 9 oktober 1674) was de laatste vrouw die als heks op het gebied van het huidige Nederland is vervolgd en gedood. Limbricht behoorde destijds echter in 1674 niet tot de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, maar tot het hertogdom Gulik. Susan Smit heeft een boek geschreven over Entgen De heks van Limbricht - Susan Smit - Susan Smit

 

Volgens oud Romeins recht moest een tovenaar of tovenares worden verbrand. Het gebruik van de brandstapel stamt uit de oudheid. In het oude Rome werd de brandstapel gebruikt voor bijvoorbeeld Christelijke martelaren. In de Codex Theodosianus (4e eeuw na Chr.) stond de doodstraf op het beoefenen van magie. Maar zelfs in het oude Babylonië werden mensen al levend verbrand. 

Er was geen uniforme wetgeving in het Nederland zoals bijvoorbeeld de wetboeken die wij nu kennen. Nederland bestond uit verschillende gebieden zoals heerlijkheden en graafschappen, . De graven wezen plaatsvervangers aan om in hun naam recht te spreken. Vaak waren dit invloedrijke mannen uit de steden die als baljuw of schout werden aangewezen. Er waren lokale rechtbanken zoals schepenbanken en er waren gerechtshoven zoals  de Grote raad van Mechelen, het Hof van Holland  en later de Hoge raad van Holland, Zeeland en West- Friesland. Het rechtssysteem was versplinterd. In de Middeleeuwen kregen veel steden stadsrechten en privileges. Zo kon men zelf belasting heffen, men had recht op zelfbestuur en bijvoorbeeld een eigen rechtspraak. De kerk speelde in die tijd een belangrijke rol in de samenleving. Dus naast civiele rechtbanken waren er ook kerkelijke rechtbanken met hun canonieke recht. Ook kan het Nederlandse recht uit die tijd niet los gezien worden van het Belgische recht uit die tijd. 

 

"Nobody expects the Spanish Inquisition"

 

Rond 1150 zijn er geruchten dat er een sekte ontstaat die de Rooms-Katholieke kerk van binnenuit wil aanvallen. Daarnaast is er altijd de angst voor het einde der tijden. Paus Innocentius III (1198-1216) zal bekend staan als 1 van de meest invloedrijke pausen. Hij laat 3 kruistochten uit voeren. O.a. om de Joden te bevrijden van de moslims en om in Zuid- Frankrijk de Katharen aan te vallen. De Katharen wilden de Rooms-Katholieke kerk hervormen. Ook laat hij in de 4e Lateraanse Concilie de geloofsleer aanscherpen tegen ketterij, bijgeloof en ongelovigen. Dot zorgde ook voor een aanzienlijke herziening in het canonieke recht. Paus Innocentius III is de oom van Gregorius IX, Gregorius IX zal in 1233 de pauselijke inquisitie oprichten en deze hervormers of Katharen levend verbranden. De inquisitie werd opgericht, omdat veel bisschoppen te laks waren bij het uitvoeren van hun inquisitoriale taken. Sommige bisschoppen maakte openlijk bezwaar tegen de inquisitie. Gregorius IX plaatste daarom de inquisitors direct onder pauselijk gezag. daardoor konden zelfs bisschoppen voor de inquisitie worden gedaagd. De pauselijke inquisitie moderniseert het proces recht en ontdoet het van willekeur zoals het godsoordeel. Martelingen en de brandstapel bleven echter wel. het bijzondere is dat een aantal eeuwen later het godsoordeel min of meer terug te vinden is in bijvoorbeeld de waterproef bij heksenprocessen. In 1215 wordt de orde der Dominicanen opgericht met als stichter Dominicus Guzman. Gregorius IX vertrouwd hen de taak van de inquisitie toe. In belaste gaf de paus ook de Fransciscanen met de inquisitie. Vooral de Katharen waren hier het eerste slachtoffer van. In 1243 besloot paus Innocentius IV dat bij verhoren van verdachten ook marteling was toegestaan. De inquisitie vormde van toen af aan, onder rechtstreeks toezicht van de paus een ontzagwekkende, nagenoeg onaantastbare macht, niet alleen van de Kerk over het volk, maar ook binnen de Kerk zelf.

Naast de pauselijke inqusitie ( voluit Inquisitio haereticae pravitatis, het onderzoek naar het verderf van ketterij) had je ook nog de Spaanse inqusitie ( opgericht door Reyes Catolicos van Spanje in 1478. Reyes Catolicos betekend zoveel als de Katholieke Koningen en slaat hier op het echtpaar Ferdinans II van Aragon en Isabella ! van Castilië) die als doel had om de katholieke orthodoxie te handhaven tijdens hun heerschappij en stond onder de directe leiding van de Spaanse monarchie en werd pas in 1834 afgeschaft

In 1542 werd de Romeinse Inquisitie ( Congregatio Romanae et Universalis Inquisitionis) opgericht door paus Paulus III. En vormde een onderdeel van de contrareformatie van de Katholieke Kerk tegen de verspreiding van het protestantisme. De lokale rechtbanken van de Romeinse Inquisitie bestonden tot 1860, terwijl de Heilige Congregatie voor Rome en de Universele Inquisitie nog steeds bestaat onder de naam van de Congregatie voor de geloofsleer als een onderafdeling binnen de Romeinse Curie (het bestuursapparaat van de paus).

 

In 1484 vaardigt Paus Innocentius VIII de heksenbul uit. De heksenbul van Paus Innocentius, de Summis desiderantes affectibus van 5 december 1484 heeft het overigens niet specifiek over vrouwen.

De Paus geeft aan dat er in kerkprovincies, steden, landen, plaatsen en bisdommen zeer veel personen van beiderlei kunne, hun eigen heil niet indachtig en van het katholieke geloof afvallig, zich met demonen (incubussen en succubussen) afgeven door hun toverijen, hun toverzangen, hun bezweringen en andere afschuwelijke bijgelovigheden en wichelarijen. 

Het bijzondere aan deze bul is het feit dat de Rooms-Katholieke kerk voorheen het praten over bijgeloof net zo erg achtte als het bestrijden van bijgeloof. Als je ergens in geloofd, zoals het bijgeloof m.b.t. magie ben je net zo erg als een ketter.

 

De Canon Episcopi is waarschijnlijk ontstaan in de 9e eeuw. Regino van Prum nam de Canon Episcopi in zijn Libri duo de synodalibus causis et disciplinis ecclesiasticis ( twee boeken over synodale kwesties en kerkelijk tucht) op. De Canon Episcopi was een soort waarschuwing en was gericht aan bisschoppen en clerici. " De bisschoppen en hun ministers moeten met alle middelen grote inspanningen leveren om de verderfelijke kunst van waarzeggerij en magie uitgevonden door de duivel grondig uit hun parochies te bannen. Als ze een man of vrouw aantreffen die zich aan een dergelijke misdaad houdt, ze zouden hem slordig onteerd uit hun parochies moeten verdrijven."

Volgens de Canon Episcopi stonden de dwalingen van de duivel gelijk aan de overtuigingen en praktijken van de heidense religies. Men gaf als voorbeeld aan hoe vrouwen in de nacht, vliegend op beesten de Godin Diana gehoorzaamden. Omstreeks 1010 werden teksten uit de Canon Episcopi overgenomen in het Decretum van Burchard van Worms. Bisschop Burchard van Worms veroordeelde het idee dat mensen magie konden bedrijven. 

 Er wordt in de Canon Episcopi ernstige twijfel uitgesproken over het bestaan van hekserij. Het vliegen wordt door de schrijver van de tekst afgedaan als een nachtvisioen. " Het is een grote domheid om te geloven dat de gebeurtenissen die men ervaart door het visioen dat door de droom wordt gegeven, in het lichaam kunnen plaatsvinden." Daarnaast wordt het geloof in hekserij gelijk gesteld met ketterij.

 

I " Wie gelooft dat iets kan worden geschapen of dat een schepsel in iets beters of slechter kan worden veranderd of getransformeerd in een andere gedaante of gelijkenis, tenzij door de schepper zelf die alles heeft geschapen , die is slechter dan een heiden of een ongelovige. Wanneer men beweert dat dit door heksen wordt gedaan , is dat niet katholiek maar ketters". " Als er hekserij op deze wereld zou bestaan, zou dit geschieden door de handelingen van demonen. Beweren dat demonen lichamelijk veranderingen kunnen verhinderen of bewerkstelligen blijkt niet katholiek te zijn"

(bron Wikipedia)

 

Toch zal later blijken dat vooral wereldlijke rechtbanken betrokken waren bij de processen en vervolgingen.